Działalność polityczna Niccolo Machiavellego.
Niccolo Machiavelli urodził się dnia 3 maja 1469 roku we Florencji w ubogiej rodzinie szlacheckiej, jako drugi syn Bernarda i Bartolomei Nelli. Bernardo Machiavelli - doktor praw - był radcą prawnym w urzędzie skarbowym oraz członkiem cechu większego sędziów i notariuszy. Wykazywał rozległe zainteresowania humanistyczne m.in. zgromadził pokaźną bibliotekę, w której dominowały dzieła wybitnych autorów starożytności. Matka Niccola była również osobą wykształconą i oczytaną; interesowała się muzyką i próbowała sił jako poetka.
Młody Machiavelli rozpoczął edukację w 1476 roku w Donatello, a następnie w szkole przy klasztorze San Benedetto. Uczył się łaciny u mistrza Mateusza i Filipa da Pappi. O dalszym przebiegu jego nauki niewiele wiadomo, istnieją jednak przesłanki świadczące, iż w ramach starannej, humanistycznej edukacji zaznajomił się między innymi z językiem greckim.4
W 1498 roku Machiavelli wstąpił w służbę Republiki Florenckiej, obejmując stanowisko sekretarza drugiej kancelarii Signorii, która zajmowała się sprawami wojskowymi i wewnętrznymi. Urząd sekretarza drugiej kancelarii nie stwarzał możliwości bezpośredniego wpływu na ważne decyzje polityczne, jednak właśnie dzięki niemu mógł Machiavelli z bliska zapoznać się z sytuacją państwa, obserwować rozwój wydarzeń politycznych i analizować skutki decyzji podejmowanych przez wyższych urzędników Republiki. W czerwcu 1498 roku Niccolo Machiavelli objął również funkcję sekretarza pierwszej kancelarii odpowiedzialnej za korespondencję dyplomatyczną. Na bieżąco śledził raporty ekonomiczne i sprawozdania przesyłane przez posłów. Do jego obowiązków należało także sporządzanie różnorodnych notatek, opinii i dokumentacji. Wkrótce Wielka Rada Republiki Florenckiej powierzyła młodemu urzędnikowi Signorii kolejne stanowisko - sekretariat Dziesięciu Wolności i Pokoju sprawujący władzę zwierzchnią5.
W 1499 roku Machiavelli został wysłany przez Radę Dziesięciu do Piombino, aby uregulować z miejscowym władcą wysokość żołdu najemnych oddziałów, z których usług korzystała Republika. Wyjazd do Piombino był dla Machiavellego pierwszym sprawdzianem umiejętności negocjacji i skuteczności dyplomatycznych zabiegów. Kilka miesięcy później Rada wysłała go w znacznie poważniejszej sprawie do Forli na rokowania z Cateriną Sforzą. Zadanie Machiavellego polegało tym razem na odnowieniu umowy najmu żołnierzy tzw. condotty z najstarszym synem Cateriny Ottavianem. Przede wszystkim jednak chodziło o utrzymanie przyjaznych stosunków pomiędzy Florencją a hrabiną, pod której panowaniem znajdowały się ważne strategicznie miasta Imola i Forla. Rozmowy prowadzone w Forli przez sekretarza Signorii miały zmienny przebieg. Caterina Sforza okazała się bardzo trudnym przeciwnikiem, sytuację wysłannika Republiki utrudniały dodatkowo silne wpływy Mediolanu w najbliższym otoczeniu hrabiny. Ostatecznie Machiavellemu wprawdzie nie udało się uzyskać przedłużenia condotty, jednak we Florencji wysoko oceniono jego starania, a także skuteczność w podtrzymaniu ważnego sojuszu.6
W lipcu 1500 roku Machiavelli wyjechał z misją dyplomatyczną do Francji. Była to pierwsza tak długa i daleka podróż dyplomatyczna w jego karierze, zaś półroczny pobyt na dworze Ludwika XII w istotny sposób wpłynął na jego poglądy polityczne. Głównym celem tej misji było uwolnienie Florencji od odpowiedzialności za klęskę pod Pizą, a jednocześnie przekonanie Ludwika XII o poparciu ojczyzny Machiavellego dla francuskiej obecności w Italii. Do Lyonu Niccolo Machiavelli udał się w towarzystwie komisarza i sędziego śledczego Francesco della Casy. Niestety we Francji ujawniła się polityczna opieszałość florenckiej Signorii. Machiavelli pozostawał zdany na własne siły przez większą część pobytu. Signoria nie tylko nie reagowała na raporty i ponaglenia swojego sekretarza, lecz nawet zaprzestała refundowania ponoszonych przez niego kosztów podróży. W trakcie misji do Francji Machiavelli nawiązał politycze kontakty i znajomości z osobistościami liczącymi się poważnie na dworze Ludwika XII między innymi kardynałem Rouen Georges'em d'Amboise, Florimondem Robertetem czy marszałkiem de Gie. Do Florencji Niccolo Machiavelli wrócił na początku 1501 roku.7
Kolejna misja dyplomatyczna Machiavellego wiązała się z zagrożeniem Florencji ekspansywną polityką księcia Walencji Cesare Borgii. Tym razem zadanie sekretarza kancelarii Signorii polegało na zapewnieniu kupcom florenckim wolnego i bezpiecznego przewozu towarów, co było jednym z pod-stawowych warunków rozwoju gospodarczego Republiki. W lecie 1502 roku Machiavelli wraz z biskupem Volterry Francesco Soderinim dotarli do Urbino, miasta które książę Cesare Borgia zdobył kilka dni wcześniej. Spotkanie, które odbyło się w imponującym pałacu rodziny Montefeltro dało początek fascynacji Machiavellego osobowością i dokonaniami politycznymi księcia Walencji. "Od pierwszych słów Machiavelli rozpoznaje w nim wymarzonego rozmówcę: subtelnego, przenikliwego, zjadliwego, niezrównanego w fortelach i błyskawicznych atakach. Pozostając nieco w tyle za Soderinim (...) sekretarz ma się stale na baczności, drżąc z napięcia, gotowy w każdej chwili przejąć na siebie ciężar rozmowy."8
Cesare Borgia wkrótce stał się dla Niccolo Machiavellego ideałem władcy łączącego cechy skutecznego polityka, świetnego dworzanina oraz zuchwałego i co najważniejsze zwycięskiego wojskowego. Podczas drugiego spotkania w Urbino Borgia zażądał od wysłanników Republiki Florenckiej jednoznacznego opowiedzenia się po jego stronie. Machiavelli powrócił do Florencji, aby osobiście przedstawić sytuację Signorii. Korzystając z krótkiego pobytu w ojczyźnie Niccolo Machiavelli zawarł małżeństwo z Mariettą Corsini. Jesienią 1502 roku na polecenie Signorii ponownie wyjechał z misją do Cesare Borgii, tym razem do Imoli.9
Od wyjazdu do Imoli Machiavelli przez blisko rok towarzyszył z bliska poczynaniom księcia Borgii. Obserwował zwycięską kampanię księcia Walencji i jego wzmacnianie się na terytorium północnej Romanii. "Analizując działania, które pozwoliły Valentinowi zwyciężyć na wszystkich frontach, Machiavelli rozważa po wielekroć problemy stawiane przez władzę (...). Jeśli zadać sobie trud, by rozpatrywać sytuację nie lękając się zejść z utartego szlaku (...) można nie tylko dowieść konieczności stosowania okrucieństwa, jeśli chce się doprowadzić do pokoju i zgody, a więc i szczęścia ludu, ale także wykazać, że łagodność i pobłażliwość mogą stać się nieludzkie, gdy pragnąc okazać się miłościwym dopuszcza się do zamętu."10
10 sierpnia 1503 roku umarł papież Aleksander VI - ojciec Cesare Borgii. W obliczu wyboru nowego papieża skomplikowała się zarówno sytuacja księcia Walencji jak również Republiki Florenckiej, bezbronnej wobec ewentualnych ataków silniejszych sąsiadów. Pod koniec października 1503 roku Niccolo Machiavelli przybył do Rzymu, aby obserwować na bieżąco konklawe, a po jego zakończeniu przeanalizować korzyści i niebezpieczeństwa płynące dla Florencji z jego rozstrzygnięć. Nowym papieżem wybrany został kardynał Giuliano della Rovere, który przybrał imię Juliusza II. Machiavelli relacjonował dla florenckiej Signorii przebieg rozgrywki między papieżem, a księciem Walencji Cesare Borgią. Sprawa dalszych losów Borgii interesowała go również prywatnie. Stąd w swych sprawozdaniach dla Signorii dość często dawał wyraz sympatii dla księcia Walencji. Ostatecznie Cesare Borgia został pozbawiony przez papieża władzy i osadzony w apartamencie kardynała Rouen w Rzymie. Prognozy Machiavellego przewidującego zachowanie przez Borgię dotychczasowych wpływów poraz pierwszy się nie sprawdziły.11
Na początku 1504 roku Machiavelli wyjechał z polecenia gonfaloniera Republiki Piero Soderiniego do Lyonu. Jego zadaniem było wsparcie florenckiego ambasadora Niccoli Valoriego w wysiłkach zmierzających do uzyskania dla Florencji pomocy Ludwika XII. Po zawarciu francusko-hiszpańskiego zawieszenia broni Soderini wysłał Machiavellego w następną podróż. Tym razem sekretarz Signorii musiał pilnować bezpieczeństwa Republiki w Piombino, Perugii oraz Mantui. W 1505 roku w Sienie Machiavelli zetknął się z kolejną wybitną postacią tego okresu - Pandolfo Petruccim.12
Latem 1506 roku papież Juliusz II postanowił odzyskać siłą ziemie należące do Kościoła. Niccolo Machiavelli znalazł się znów w centrum wydarzeń jako obserwator tego niezwykłego przedsięwzięcia. Wyprawa miała postać tradycyjnej papieskiej podróży; Machiavelli wraz z orszakiem Juliusza II dotarł kolejno do Viterbo, Montefiascone i Orvieto. We wrześniu był świadkiem zajęcia przez papieża Perugii, której władca Gian Paolo Baglioni uchodził za uosobienie okrucieństwa i podstępności. Następnymi etapami podróży były Urbino i Cesena. Pasmo sukcesów papieża skłoniło wreszcie Signorię do przysłania Juliuszowi II oddziału pod wodzą kondotiera Marcantonia Colonny. W listopadzie 1506 roku Machiavelli mógł powrócić do Florencji.
Liczne podróże Machiavellego, jego dyplomatyczne sukcesy i zaufanie, którym darzył sekretarza gonfalonier Republiki sprawiły, że stronnictwa opozycyjne wobec Soderiniego uznały także Machiavellego za swojego wroga. Pod naciskiem opozycji skupionej wokół Alamanna Salviatiego w ważną misję dyplomatyczną do Konstancji wysłany został Francesco Vettori. W grudniu 1507 roku Soderini wykorzystując pretekst poprawienia komunikacji z wysłannikiem Florencji wysłał Machiavellego w ślad za Vettorim. Nieoczekiwanie stosunki między Machiavellim a Vettorim ułożyły się bardzo dobrze. Wysłannicy Republiki nawiązali ze sobą ścisłą współpracę. Raporty wysyłane przez nich do Florencji budziły konsternację zwaśnionych stronnictw w Signorii. Po prawie półrocznej misji Machiavelli wrócił do ojczyzny wzbogacony o cenną przyjaźń Vettoriego.13
Uregulowanie kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego Florencji otworzyło Republice możliwość ostatecznego rozprawienia się z Pizą. W czerwcu 1508 roku Machiavelli otrzymał polecenie zwerbowania oddziałów wojskowych i zablokowania dostaw żywności dla Pizy. Rola dowódcy blokady wrogiego miasta była dla Niccola nowym doświadczeniem, jednocześnie uzyskanie przez urzędnika Signorii tak szerokich kompetencji sprowokowało wzmożoną falę ataków ze strony zwolenników Salviatiego. W wyniku rozwoju sytuacji międzynarodowej w marcu 1509 roku Piza rozpoczęła negocjacje, które zakończyło podpisanie korzystnego dla Florencji traktatu pokojowego. Pod oficjalnymi raportami oraz ratyfikacją traktatu znalazły się podpisy trzech florenckich komisarzy z Salviatim na czele. Nazwiska Machiavellego zabrakło nawet na marmurowej tablicy odsłoniętej dla upamiętnienia historycznego zwycięstwa nad Pizą.14
W latach 1509 - 1512 rząd Republiki Florencji stanął przed koniecznością jednoznaczego wyboru sojusznika w obliczu narastającego konfliktu między Rzymem a Francją. Florencja unikająca pochopnych i niebezpiecznych decyzji podjęła szereg działań dyplomatycznych, których celem było z jednej strony opóźnienie podjęcia politycznych zobowiązań, z drugiej zaś rozpoznanie, który z potencjalnych sojuszników ma większe szanse na odniesienie zwycięstwa. Machiavelli odegrał w tych działaniach kluczową rolę. W Mantui spotkał się z Izabellą d'Este i przekazał zapłatę za wsparcie militarne, którego udzielił Republice cesarz Maksymilian I. Złożył również krótką wizytę w Weronie. W rodzinnej Florencji w tym czasie przeciwnicy gonfaloniera Soderiniego rozpętali kampanię oszczerstw wymierzoną w jego ulubionego sekretarza. Machiavelli został w niejasnych okolicznościach oskarżony bądź o nieprawe pochodzenie, bądź o zaciągnięcie niewypłacalnych długów wobec gminy. Na szczęście pozycja Soderiniego była zbyt silna, aby zabiegi opozycji zmierzające do skompromitowania Machiavellego mogły osiągnąć jakikolwiek skutek.15
18 czerwca 1510 roku Machiavelli przybył do rezydencji Ludwika XII w Blois. Powierzono mu niezwykle trudne zadanie reprezentowania na dworze francuskim interesów Republiki Florencji. Najważniejszym zadaniem Machiavellego była mediacja pokojowa pomiędzy gotowymi do otwartego konfliktu stronami. "Machiavelli i jego przyjaciele dostrzegli, że starcie dwóch silniejszych wrogów może przede wszystkim doprowadzić do unicestwienia słabszego sojusznika jednego z tych państw, a jeśli nawet sojusznik przetrwa samo starcie - popadnie w jeszcze większą niż dotychczas zależność od zwycięzcy."16 W 1511 roku zbuntowani przeciwko papieżowi kardynałowie zdecydowali się zwołać sobór, który miałby pozbawić Juliusza II papieskiego tronu. Pod naciskiem Maksymiliana I, Florencja zgodziła się na zorganizowanie soboru w Pizie. Wkrótce okazało się, że przyjęcie schizmatyków na terenach podległych Republice może mieć dla niej niebezpieczne następstwa. Dzięki staraniom Machiavellego i atmosferze panującej w Pizie, udało się ostatecznie przenieść sobór do Mediolanu, oddalając od przywódców Florencji realną groźbę ekskomuniki.17
Na początku 1512 roku papież Juliusz II zawarł przymierze z Hiszpanią. Wojska hiszpańskie bezpośrednio zagroziły Florencji i w sierpniu 1512 roku gonfalonier Signorii Piero Soderini uciekł do Sienny. Powrót do władzy wielkiego rodu Medyceuszy oznaczał zmiany na kluczowych stanowiskach państwowych. W listopadzie Machiavelli podejrzewany o republikańskie sympatie i uważany za "człowieka Soderiniego" stracił stanowisko sekretarza kancelarii. Wkrótce został aresztowany pod zarzutem uczestniczenia w spisku przeciwko Medyceuszom. Poddawany torturom i opuszczony przez przyjaciół został uwolniony dopiero dzięki zeznaniom przywódców spisku.18
Okres restauracji Medyceuszy był dla Machiavellego czasem bezczynności politycznej. Wraz z Machiavellim miejsce w Palazzo Vecchio stracił także jego przyjaciel i zastępca Biagio Buonaccorsi. Sytuacja współpracowników Soderiniego uległa pewnej poprawie po wyniesieniu kardynała Jana Medyceusza do godności papieskiej. Papież Leon X zawdzięczał swój wybór między innymi kompromisowi z kardynałem Soderinim - bratem wypędzonego z Florencji gonfaloniera. Niestety pomimo usilnych starań i wstawiennictwa Francesca Vettoriego, Machiavelli nie zdołał powrócić do służby państwowej; nie udało mu się również dostać na służbę nowego papieża.19
Odsunięty od głównego nurtu politycznych wydarzeń Niccolo Machiavelli większość czasu spędzał w swojej wiejskiej posiadłości w Sant'Andrea. Izolacja od polityki wpływała na niego przygnębiająco. "Spożywamy skromny posiłek, jakiego nam może dostarczyć ubogie gospodarstwo i liche dziedzictwo. Posiliwszy się, wracam do gospody, gdzie zazwyczaj zastaję gospodarza, rzeźnika, młynarza i dwóch ceglarzy. W ich towarzystwie przepędzam resztę dnia, grając w krikkę lub triktrak. (...) Tak związawszy się z tymi gnidami, bronię swego mózgu przed pleśnią i daję wolne pole do działania swojemu przeciwnemu losowi, pozwalając mu uderzać we mnie do woli, by przekonać się, czy w końcu nie zawstydzi się on swych prześladowań."20
W okresie "politycznego bezrobocia" ujawnił się w pełni talent literacki Machiavellego. Oprócz rozpraw politycznych i pisanych na zlecenia możnych mecenasów prac historycznych, Machiavelli napisał również m. in. poemat filozoficzny, nowelę, sonety oraz epigramy. Od 1514 roku znalazł się w kręgu oddziaływania Cosimo Rucellai, skupiającego wokół siebie prorepublikańską, rozmiłowaną w tradycji antycznej młodzież florencką. Po 1520 roku zaprzyjaźnił się z Francesco Guicciardinim - gubernatorem Modeny i namiestnikiem prowincji papieskich.21
Do życia politycznego Niccolo Machiavelli powrócił w połowie 1526 roku. Sprawował funkcję sekretarza Rady Nadzoru nad murami Florencji. Ten krótkotrwały epizod współpracy z Medyceuszami wystarczył, aby po zwycięstwie powstania przeciwko Medyceuszom i Hiszpanii, Machiavelli został ponownie uznany za człowieka "dawnych układów". Jego kandydatura na stanowisko sekretarza kancelarii została odrzucona przez Wielką Radę. Kilka dni później, 22 czerwca 1527 roku Niccolo Machiavelli zmarł.22
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.